لە ساڵی ٢٠٢٣دا ٥٥ ژنی کورد کۆتاییان بە ژیانی خۆیان هێناوە.

 

دوای کوشتنی ژینا مەهسا ئەمینی کچێکی گەنجی کورد لە ١٦ ی سێپتامبری ٢٠٢٢ لە تاران لەلایەن پۆلیسی ئەخلاقەوە، شاهیدی ساتێکی مێژوویی و هەستیارین لە ئێراندا.

ژنانی کورد لە کۆکردنەوەی ژنان و پیاوان و گەنجانی ئێرانی، لە هەموو نەتەوە و ئایینێکەوە لە ژێر ئاڵا و مانیفێستی ژن، ژیان، ئازادی و بانگەوازی گۆڕینی ڕژێم رۆڵێکی بەرچاویان گێڕا.

کوردستان لە سەرەتای دامەزراندنی کۆماری ئیسلامی لە ئێران لە ساڵی ١٩٧٩ەوە پێشەنگ بووە لە خەبات و سەرپێچی لە یاساکانی ئایەتوڵڵا و پێشخستنی بەهاکانی ئێرانێکی سێکولار، دێموکراتیک و فیدراڵی کە بە تەواوی ڕێز لە مافی ژنان و کەمینەکان بگرێت.

 

ژنانی کورد نەک تەنیا لە ئێران بەڵکو لە هەموو ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە پێشەنگی خەباتی ڕزگاریخوازی ژنان بوون. ئەوان لە بنەچەی مانیفێستی ژن، ژیان، ئازادی، بوون کە ئێستا بۆتە دروشمی خۆپیشاندەران لە سەرانسەری ئێران. هەروەها ژنانی کورد ڕۆڵی سەرەکییان بینیوە لە تێکشکاندنی دەوڵەتی ئیسلامیی (داعش) لە عێراق و سوریا و نەک تەنها لە ئێران، بەڵکو لە سەرانسەری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی تەنراو بە تائیفەگەری و ڕادیکالیزمەوە ژنانی کورد باجێکی قورسیان داوە بۆ پەرەپێدانی چەمکی فرەیی و لێبوردەیی و یەکسانیخوازی. لە سەرەتای دەستپێکردنی بزووتنەوەی ژن، ژیان، ئازادی، لانیکەم ٣٣٥ ژنی کورد دەستبەسەر کراون.

 

لە ساڵی ٢٠٢٣دا ٥٥ ژنی کورد کۆتاییان بە ژیانی خۆیان هێناوە.

 

ژنانی کورد بەدەست یاسای شەریعەتی دڕندە و دژە فێمینیستی ئێرانەوە دەناڵێنن و لە ژێر دەسەڵاتی ئێراندا لە ژێر چەوساندنەوەی سیاسی، نەتەوەیی، جێندەری و ئابووریدا دەژین. بەداخەوە خۆکوشتن بەتایبەت بە شێوەی خۆسووتاندن بووەتە شێوازێکی باوی دەربڕینی ناڕەزایەتی و وەک تاکە چارەسەر بۆ کۆتایی هێنان بە ژیانێکی بێبەها سەیر دەکرێت. خۆکوشتن لەرێگەی سووتاندن کەمتر لە سەدا یەکی هەموو خۆکوشتنەکانی وڵاتانی پێشکەوتوو پێکدەهێنێت. بەڵام لە ئێران زیاتر لە 71%ی خۆکوشتنەکان بە خۆسووتاندنە، کە زۆربەیان ژنانی تەمەن 17 بۆ 28 ساڵی رۆژهەڵاتی کوردستانن. زۆربەی ئەم قوربانییانە، خوێندەواریان کەم (نەخوێندەوار یان خوێندەوار تا ئاستی سەرەتایی) و خێزاندارن.

 

لە ئێستادا پارێزگای کرماشان، بەرزترین ڕێژەی خۆسووتاندنی ژنانی هەیە.

 

کێشەیەکی دیکەی زۆربەی قوربانیانی خۆسووتاندن هەژارییە. لە کوردستانی ئێراندا بێکاری و دانەمەزراندن هەستی لاوازی لە نێو مرۆڤەکاندا دروست دەکات و خەڵکی لە داهاتووی خۆیان نیگەران کردووە. هەروەها هەستی لەدەستدان و تەنیایی بۆ مرۆڤەکان و کەمبوونەوەی پشتیوانی کۆمەڵایەتی دروست دەکات.

نەبوونی بیمەی تەندروستی هاوکات لەگەڵ تێکچوونی دۆخی ژیان و خراپتربوونی دەرئەنجامەکانی ڕووداوە پڕ سترێسەکان لە ژیاندا کێشەیەکی دیکەیە. بۆ نموونە، کاردانەوەی یەک لەدوای یەکەکان دەتوانێت ببێتە هۆی خراپی توانای چارەسەرکردنی کێشەکان و بێتوانایی لە بیرکردنەوە لە دەرئەنجامەکانی خۆسوتاندن، لەوانە شێواندنی شێوە، شەرمەزاربوون و کەمئەندام بوون.

 

لە سەرەتای دەستپێکردنی خۆپیشاندانەکانەوە، لانیکەم چوار سەد و نەوەد و حەوت (٤٩٧) خۆپیشاندەر کوژراون. چوار سەد و چل و حەوت (447) یان پیاو و چل و پێنج (45) کەسیان ژن بوون. لەو ژمارەیەش سەد و چل و هەشت (١٤٨) کەس کورد و سەد و سی و پێنج (١٣٥) کەسیان بەلوچ بوون.

بەپێی زانیارییەکان، لە پارێزگاکانی کوردستانی ئێران، 80 خۆپیشاندەر لە مەودای نزیکەوە لەلایەن هێزە ئەمنییەکانەوە کراونەتە ئامانج و لە ئەنجامدا برینداربوون یان نابینابوون. بەبەراورد لەگەڵ بەشەکانی دیکەی وڵات، کوردستانی ئێران جۆرێک لە توندوتیژترین سەرکوتەکانی بەخۆیەوە بینیوە و بە شێوەیەکی ناڕێژەیی زۆرترین ژمارەی ئەو خۆپیشاندەرانە کە بینایی خۆیان لەدەستداوە و کراونەتە ئامانجی فیشەک و تەقەی ڕاستەوخۆ لەم ناوچەیە بوون. بەگوێرەی زانیارییەکان زیاتر لە 80 خۆپیشاندەر لەلایەن هێزە ئەمنییەکانەوە کوێر کراون، بەڵام لەم قۆناغەدا KMMK-G توانیویەتی تەنها سی و حەوت (37) خۆپیشاندەر دەستنیشان بکات کە دوو لەوان ژنن و لەلایەن دەسەڵاتدارانی ئێران کوێر کراون.

لە کوردستانی ئێران مەهاباد زۆرترین ژمارەی  بریندار بوون و نابینابوونی بە فیشەکی جەنگی و ساچمە تۆمار کرد.

یازدە (١١) خۆپیشاندەر لە مەهاباد، پێنج (٥) خۆپیشاندەر لە سەقز، سێ (٣) لە بوکان، سێ (٣) لە سنە، چوار (٤) لە پیرانشار، سێ (٣) لە کرماشان، پێنج (5) کەس لە ئابادانان و یەک (1) لە پاوە کوێر بوون.

 

خاتوو کەوسەر (مەهبانوو) خۆشنوودی کیا خەڵکی کرماشان لە کاتی خۆپیشاندانی شاری کرماشان بە گوللەیەک لە چاویدا بریندار بوو و لە ٩ی دێسامبر ٢٠٢٢ چاوی چەپی لە دەست دا.

خاتوو کەوسەر پاڵەوانی تیر و کەوان و خاوەنی میدالیای زیو بوو لە یارییەکانی تیر و کەوان لە ساڵی ٢٠٢١ و پاڵەوانی ئاسیا بوو، کە سەرەڕای نەشتەرگەری بینایی چاوی چەپی لەدەستدا.

خاتوو مەستانە نازی خەڵکی پیرانشار لە بەردەم ماڵەکەی خۆی لە شەقامی سەرەکی پیرانشار (٢٤ مەتری) تەقە لە چاوەکانی کرا. ناوبراو بۆ نەخۆشخانەی خومەینی پیرانشار گوازرایەوە و سێ نەشتەرگەری چاوی بۆ کراوە، بەڵام چاوی چەپی لەدەستداوە. ئەو لەدایکبووی ٢٥ی تشرینی دووەمی ١٩٩٩یە و دایک و باوکی ناویان عەبدوڵڵا و عائیشەیە.

خاتوو گەشین محەممەدی، فۆتۆگرافەر و هونەرمەند کە ساڵانێکی زۆرە لە بواری پرسە کۆمەڵایەتییەکاندا چالاکە، لە مانگی ئۆکتۆبری ٢٠٢٢ لەگەڵ دەستپێکردنی بزووتنەوەی ژن، ژیان، ئازادی لەلایەن هێزە ئەمنییەکانەوە دەستگیرکرا.

تا کۆتایی هاتنی پرۆسەی دادوەری بە کەفالەت ئازاد کراوە. لە ئێستادا دانیشتووی شاری سنەیە و سەرجەم پڕۆژە هونەریەکانی ڕاگیراون

 

ئەگەر کۆمەڵگای نێودەوڵەتی و بەتایبەت نەتەوە یەکگرتووەکان لە کاتی خۆیدا هەنگاو نەنێن و رێگری لە تەشەنەی نائومێدی لە نێو ژنانی پەراوێزخراودا نەکەن، خۆسووتاندن زیاتر باو دەبێت و بازنەی خراپی خۆی فراوانتر دەکات و دەبێتە پەتایەک و منداڵەکانی بێ دایک و کۆمەڵگایەکی بریندار دروست دەبێ. هەربۆیە لەپاڵ ئەو یاسایانەی کە ژن بە سەروو مرۆیی دەزانن، دەستوەردان و ڕاگرتنی ستەمی نەتەوەیی لە ئێراندا، ئەرکی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتییە. نەتەوەییەکانی ئێران بە تایبەت کورد بەردەوام لە هەڵاواردن و گۆشەگیری دەوڵەتیدا دەژین.

​